راهنمای چگونگی رسیدگی و مراقبت از شمشیرهای ژاپنی
به طور سنتی، شمشیر ژاپنی مهمترین گنجینه مردم کشور ژاپن شده است. باید کارهایی را که می توانیم در جهت حفاظت از آنها انجام دهیم تا بدین گونه ادای احترامی به اجدادمان کرده باشیم، کسانی که شکل منحصر بفردی از هنر را خلق کردند. با شمشیرها باید با نهایت دقت رفتار شود تا به نگهدارنده ی آن آسیبی نرسد. همچنین حفاظت از آنها در برابر خط افتادن و زنگ زدن نیز ضروری است.
الف . احتیاط هایی در جهت اداره نیپپون تو
1. همه شمشیرها، چه آنهایی که روکش ساده چوبی ) شیراسایا( دارند و چه آنهایی که دارای تجهیزات رسمی )کوشیرااِ( هستند، برای نگهداری از همه ی آنها به کیف مخصوص نیاز است. برای اجتناب کردن از امکان افتادن تصادفی، ابتدا سر غلاف ) کوجیری( وارد کیف شمشیر می شود.
2. برای حمل شمشیر، غلاف ) سایا( باید با دست راست نگه داشته شود. دسته ) تسوکا( رو به بالا گرفته شود و تیغه باید به پایین آویزان باشد. این اقدام از اتفاقات خطرناک جلوگیری خواهد کرد.
3. هر زمان که یک شمشیر نصب شده از غلاف یا کیف مخصوص اش خارج می شود، اطمینان حاصل کنید که حالت دسته شمشیر پایین تر از غلاف نمی رود.
4. کارت ثبت نام شمشیر باید به غلاف بسته شده باشد یا اینکه روی کیف مخصوص اش نصب شده باشد. در کشور ژاپن دارنده ی شمشیر هم تعهد قانونی می دهد و هم کارت ثبت نام شمشیر را دارد.
ب . چگونه خارج کردن یک شمشیر از غلاف و نحوه برگرداندن آن
1. چه در حال بیرون کشیدن یک تاچی باشیم چه یک کاتانا، نخست باید لبه ی برش دهنده آن رو به بالا باشد و با دست چپ غلاف را از قسمت زیر آن محکم بگیریم. سپس، دسته شمشیر را با دست راست از قسمت بالای آن بگیریم.
از آنجایی که غلاف در قسمت دهانه اش، جایی که یقه ) هاباکی( فیت شده است ) کویکوچی(، نخست شمشیر باید با دقت بیرون کشیده شود چون در این مرحله تیغه فقط به اندازه طول یقه از غلاف خارج می شود. کشیدن شمشیر در اثر فشار ناگهانی ممکن است نه تنها دهانه غلاف را خراب کند، بلکه ممکن است در اثر حرکت رو به جلو غیر قابل کنترل باعث ایجاد جراحت نیز شود.. هنوز تیغه را در همان حالت نگه دارید، حالا خیلی آهسته کاملاً تیغه را از غلاف خارج کنید، در این مدت مطمئن شوید که لبه ی برش دهنده ی شمشیر رو به پایین یا رو به پهلو نباشد!
2. هنگامی که تیغه به سمت غلاف باز می گردد، غلاف باید با دست چپ و دسته شمشیر با دست راست نگه داشته شود، به همان صورت مرحله بیرون آوردن شمشیر از غلاف. نوک تیز تیغه به صورت رو به بالا باید قبل از هر قسمت شمشیر به آرامی وارد دهانه غلاف شود. دوباره، همچنان تیغه را در همین حالت نگه دارید، سپس تیغه در جای خود درون غلاف سُر می خورد و در جای خود قرار می گیرد. زمانی که یقه به دهانه غلاف می رسد، نیاز است که فشار محکمی بیاورید تا مطمئن شوید که تیغه کامل در غلاف ثابت شده است.
همانند مرحله قبل، لبه ی برش دهنده نباید رو به پایین یا رو به پهلو باشد.
پ . روش نگهداری
هدف اصلی نگهداری از شمشیر مطمئن شدن از زنگ نزدن سطح تیغه یا ترکیب نشدن آن با اکسیژن می باشد. از این رو، نیاز است که روغن کهنه از روی سطح تیغه پاک شود و با روغن جدید جایگزین شود. در ادامه ابزار مورد نیاز و همچنین عملیات نگهداری توضیح داده می شوند:
پ – 1 ( ابزار مورد نیاز
1. مِکوگی – نوک : ی ابزاری در جهت درآوردن پین بامبو ) مِکوگی( که تیغه را در داخل دسته شمشیر نگه می دارد؛ این وسیله از جنس برنج یا بامبو می باشد.
33 گرم( در جهت درخشان کردن سطح تیغه به کار می رود.
2. اوچیکو : پودر سنگ تیز کننده خیلی ظریف ابتدا در کاغذ دست ساز ژاپنی به نام یوشینو گامی پیچیده شده است، سپس دوباره درون پارچه ابریشمی یا نخی پیچیده می شود، در زمان ضربه زدن به سطح تیغه، پودر از درون پارچه ها بیرون می آید.
3. نوگویگام : ی کاغذ ضخیم ژاپنی با کیفیت بالا به منظور کاملاً نرم کردن سطح تیغه و از بین بردن زبری و زِدودَن عواملی همچون خاک از روی سطح تیغه بکار می رود. دو دلیل برای پاک کردن سطح تیغه وجود دارد:
اول جهت پاک کردن روغن قدیمی روی تیغه و دوم برای پاک کردن پودر روی تیغه. در صورت استفاده از پارچه پشمی )فلانل(، قبلاً باید آن را در آب بدون نشاسته شسته و خشک کرد.
4. آبور:ا روغنی به نام چوجی یا روغن گل میخک که برای جلوگیری از زنگ زدن بکار می رود.
5. آبورا نوگویشی: نوعی کاغذ که برای پخش کردن روغن روی سطح تیغه استفاده می شود. برای انجام این کار از کاغذ پاک کننده یا پارچه پشمی )فلانل( استفاده خواهد شد.
6. لوازم دیگر: چکش چوبی و بِنزِن )مواد نفتی( که در صورت نیاز استفاده می شوند.
پ – 2 ( روش نگهداری از شمشیر
1. تیغه نصب شده را بخوابانید و به منظور درآوردن تیغه از دسته شمشیر، پین روی دسته شمشیر را خارج کنید.
2. تیغه را از غلاف خارج کنید.
3. برای درآوردن دست شمشیر، انتهای آن را از قسمت پشت تیغه با دست چپ نگه دارید، و تیغه شمشیر را در مختصر زاویه ایی رو به بالا قرار بدهید. با مشت دست راست چند بار ضربه آرام روی مچ دست چپ وارد کنید. زمانی که زبانه تیغه ) ناکاگو( در دسته شمشیر کمی شُل شد، این کار را تا زمانی انجام دهید که خود زبانه تیغه از دسته شمشیر بیرون بیاید. هنگامی که فضای کافی برای گرفتن زبانه تیغه به وجود آمد، می توانید با دست راست تیغه را از دسته شمشیر خارج سازید.
دقت نداشتن و خیلی محکم زدن مشت دست راست برروی مچ دست چپ باعث بروز حادثه می شود که تیغه هایی با زبانه کوتاه مثل تانتو در این هنگام ممکن است بکلی از دسته شمشیر خارج شده و به زمین بیفتد. از این رو، ضربه نخست باید آرام باشد، در همان لحظه میزان محکم بودن زبانه تیغه در دسته شمشیر را چک کنید. سپس، شدت ضربات بعدی باید برطبق آن باشد. زمانی که تیغه از دسته شمشیر جدا شده است، پین خارج شده از دسته شمشیر باید جایگزین گردد.
4. اگر تیغه با تمام تجهیزات نصب شده است) کوشیراا(ِ، بقیه ی متعلقات نظیر گارد شمشیر ) تسوبا( و واشرهای ) سِپپا( دو سمت گارد شمشیر به علاوه یقه ) هاباکی( در آورده شوند. در مواقعی که یقه محکماست و سخت جا به جا می شود، می توانید روی آن را با یک پارچه محافظ بپوشانید و سپس با چکش چوبی به قسمت پشتش) مون(ِ ضربه بزنید تا شُل شود.
3. فرآیند پاک کردن تیغه بد دو کاغذ احتیاج دارد. اولی برای زِدودَن خاک و روغن قدیمی، که تمیز کننده اولیه نامیده می شود. ابتدا کاغذ تمیز کننده روی پشت تیغه قرار دهید و آن را به دو سمت تیغه تا بزنید. سپس، کاغذ پوشش داده شده روی تیغه را نگه دارید طوری که انگشت شصت و انگشت اشاره هر سمت کاغذ روی تیغه را بگیرد. نیروی سختی برای تمیز کردن رو به بالای تیغه نیاز است، یک روش، شروع کردن از انتهای تیغه است. زمانی که کاغذ تمیز کننده به نوک تیغه رسید، کار تمیز کردن را به طور آهسته انجام دهید. روی نوک تیغه هیچ فشار و یا اصطکاکی ایجاد نکنید. موقعی که به تجربه کافی رسیدید، عمل تمیز کردن می تواند در دو روش بالا و پایین صورت گیرد. نداشتن تجربه باعث بریده شدن کاغذ یا حتی انگشتان می شود که بنابراین باید مطلقاً از این کار دوری کنید.
6. در صورتی که روغن به سادگی از روی تیغه پاک نمی شود، پارچه نخی یا گاز پانسمان خیس شده در بِنزِن )مواد نفتی( یا الکل خالص را می توان به همان روشی که در بالا شرح داده شد، استفاده کرد.
7. در مقابل روشنایی کار پودر زدن را شروع کنید، از انتها تا نوک تیغه و بالعکس، تا کل سطح تیغه پوشش داده شود. بعد از آن، تیغه را بچرخانید و از بالا به سمت پایین و انتهای تیغه شروع به پودر زدن کنید.
8. حالا، از یک ورق کاغذ دیگر برای پاک کردن پودر از روی سطح تیغه استفاده کنید، البته به همان روشی که در بند 3ام توضیح داده شده است. اگر روغن باقی ماند، می توانید کمی بیشتر پودر بزنید و بعد آن را پاک کنید.
9. زمانی که سطح تیغه کاملاً پاک شد، تیغه را از نظر وجود عوامل مخربی چون زنگ زدگی، ترک و ... مورد بررسی قرار دهید. بعد از آن، قبل از قرار دادن دسته شمشیر، یقه و دیگر لوازم، تنها تیغه را درون غلاف قرار دهید. موردی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که دو ورق تمیز کننده ایی که در این پروسه استفاده شدند نباید با هم عوض شود و هرکدام از آنها برای اهداف اولیه و نهایی می بایست مشخص باشند. 3 سانتیمتر و آغشته به روغن تازه * 13 . با یک تکه کاغذ، یا پارچه پشمی بدون نشاسته، پیچیده شده در اندازه 6 به طور کامل تیغه را روغن کاری کنید تا مراحل نگهداری شمشیر کامل شود. زمانی که کاغذ آماده است، دوباره شمشیر را از غلاف خارج کنید. بعد از قرار گرفتن زبانه تیغه در دست چپ، کاغذ آغشته به روغن را پشت تیغه گذاشته و در ادامه مطابق توضیحات مرحله پاک زدایی تیغه عمل کنید.
برای مطمئن شدن از اینکه سطح تیغه به طور کامل با روغن پوشش داده شده، عمل روغنکاری با کاغذ روغنی را چند بار تکرار کنید. در هنگام تمیزکاری، لمس شمشیر و همچنین کاغذ روغنی باید با دقت بالایی انجام گیرد. کاغذ باید به اندازه مناسب حاوی روغن باشد برای اینکه روغن از سطح تیغه سرریز نکند و به غلاف آسیب نرساند. روغن باید به طور مساوی و به میزان یک سطح نازک روی تیغه را پوشش بدهد.
11 . ایده ی خوبی است که روی سطح زبانه ی تیغه با یکی از انگشتان روغن مالیده شود. بعلاوه، از استعمال بیش از حد روغن در این ناحیه باید اجتناب کرد.
12 . یقه را به جایگاهش روی تیغه برگردانید و تیغه را به طور آزمایشی درون غلاف قرار دهید. پین را از روی دسته شمشیر در بیاورید، تیغه را از غلاف خارج کنید و با دست راست و در حالتی تقریباً رو به بالا قرار دهید، دسته شمشیر را با دست دیگر بردارید و زبانه تیغه را درون آن قرار دهید. حالا تیغه را از قسمت دسته شمشیر با دست چپ نگه دارید و از ته دسته شمشیر با کف دست راست ضربه وارد می کنیم تا اینکه زبانه در جایگاهش محکم استقرار پیدا کند. هنگامی که زبانه به طور عالی درون دسته شمشیر محکم شد، پین را وارد کنید. سپس، تیغه را با دست راست بگیرید، غلاف را بردارید و تیغه را درون غلاف قرار دهید، مطابق توضیحات بخش دوم عمل شود. نیازی به گفتن نیست، بخش های دیگر همچون واشرها و گاردهای شمشیر به طور کامل و به ترتیب قبل از قرارگیری زبانه تیغه درون دسته شمشیر باید روی تیغه نصب گردد.
13 . روش های نگهداری و اداره از دیگر شکل های تیغه مثل نیزه ها ) یاری( و تبرزین های ژاپنی ) ناگیناتا( به همان صورت بیان شده نیز هستند. نیزه ها باید با حساسیت خاصی لمس شوند؛ به دلیل آنکه ممکن است اتفاق ناخوشایندی رخ دهد. همچنین، خنجرهای نوع دو لبه ) کِن( خیلی خطرناک هستند. ابزاری که در پروسه تمیزکاری تیغه شمشیر به کار می روند باید کاملاً تمیز نگه داشته شوند، چنانکه اگر روی کاغذ روغنکاری یا پارچه تمیزکاری خاک وجود داشته باشد، باعث می شود تا سطح تیغه خش بیفتد. حفاظت کردن از این سطوح که بخاطر پروسه های درجه بندی که در آن بیش از ده نوع سنگ تیزکننده متفاوت ظریف و ضخیم استفاده شده و خیلی عالی پولیش کاری شده اند، کار فوق العاده سختی می باشد.
ت . چگونگی حفظ نیپپون تو
مهمترین جنبه های حفاظت کردن از تیغه ها در برابر هر عاملی، حمایت آنها از توسعه نیافتن خش ها و زنگ زدگی است. اقدامات مورد نیاز برای نگه داشتن نیپپون تو در شرایط ایده آل شامل موارد زیر است:
1. با وجود نگه داری و روغن کاری، زنگ زدگی تیغه در جایش ممکن است افزایش یابد. معمولاً در جایی زنگ زدگی رخ می دهد که تیغه با غلاف برخورد دارد، در این صورت باید غلاف را به یک متخصص جهت تمعیر سایا نشان داد. یا زمانی که غلاف خیلی کهنه است، در این صورت قسمت درونی برای سرایت آلودگی و زنگ زدگی مناسب است، نتیجه آن، تیغه به سمت زنگ زدن می رود. در این مورد، غلاف جدید باید جایگزین غلاف قدیمی
شود.
2. از آنجایی که نصب کردن تجهیزات رسمی مثل یک دست لباس برای پوشیدن است، یک تیغه به دسته و غلاف چوبی ساده احتیاج دارد که می بایست مثل لباس پوشیدن، برای تیغه نیز ساده باشد. بیشتر ترجیح داده می شود تا تیغه درون یک دست لباس راحت باشد چراکه وقتی سطح تیغه شروع به زنگ زدن می کند، غلاف چوبی را می توان با دو نیم کردن آن از طریق عمودی براحتی داخل آن را تمیز کرد، که در نهایت می توان به راحتی با استفاده از خمیر بدست آمده از برنج پخته شده آنها را بهم وصل کرد. از هیچ گونه مواد شیمیایی برای وصل کردن قسمت های غلاف و دسته شمشیر نباید استفاده کرد.
3. اگر تیغه شروع به زنگ زدن کرد، بدون تجربه، کاری را انجام ندهید مثل از بین بردن زنگ زدگی با استفاده از مالش کاردک یا لبه ایی دست ساز در جهت بهتر شدن وضعیت سطح تیغه؛ استفاده از این روش وضعیت را بدتر می کند و مجبور به کار بیشتر برای نرم کردن ناحیه آسیب دیده می شود. این تیغه باید در دست یک فرد متخصص در زمینه پولیش کاری قرار بگیرد همانطورکه یک فرد بیمار نیاز دارد تا یک دکتر متخصص او را ببیند.
4. از آنجایی که تیغه شمشیر در برابر زنگ زدگی بسیار حساس است، مدتی بعد از پولیش کاری، تمیزکاری و روغنکاری، ترجیحاً هر ده روز به مدت 6 ماه این پروسه ها باید تکرار شوند.
5. بعد از زمانی که پولیش کاری سطح تیغه در وضعیت پایدارتری قرار می گیرد، آن را به طور منظم در فواصل زمانی حداقل 6 ماه تمیز کنید.
6. در زمانی که از شمشیرها حفاظت می کنید، اصلاً مناسب نیست که آنها را در شرایط تکیه داده شده قرار بگیرند چراکه باعث خواهد شد تا روغن روی سطح تیغه به پایین غلاف برود و در آنجا انباشه شود. نیاز است که آنها را در مکان خشک و در حالت خوابیده نگه دارید. ایده خوبی است که آنها را در کِشوهای ساخته شده از چوب درخت پااولونیا نگه دارید. از گلوله های کافور یا نفتالین در جهت محافظت از جعبه در برابر سوراخ شدن نباید استفاده کرد و از این کار باید اجتناب کرد. استفاده از این موارد باعث می شود تا فولاد زنگ بزند.
7. اگر چه وضعیت های خشک برای شمشیرها بهتر هستند، اما قطعات یا جعبه های چوبی نیاز به رطوبت دارند. از این رو، مکان حفظ و حراست از شمشیرهای سامورایی باید با دقت بالایی انتخاب شود.
مصطفی پروار
عضو انجمن تحقیق و پژوهش آکادمی کن جوتسو ایران